ODCINEK 55 E jak Ekscentryzm dr hab. Lech Giemza profesor KUL
POSŁUCHAJ
DO POBRANIA
KONSPEKT I SPIS LEKTUR
- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko ekscentryzmu i kim jest ekscentryk:
jest to osoba nacechowana innością, wymyślnością zachowań, poglądów, gestów, ubioru.
jest tożsama z brakiem akceptacji względem norm społecznych.
- opisywanie kolejnych pozycji literackich z zakresu ekscentryzmu z częścią cytatów odpowiadających zagadnieniu;
Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz
Hrabia Horeszko - wygląd Hrabiego odzwierciedla jego zamiłowanie do mody angielskiej, co wyróżnia go spośród innych postaci w "Panu Tadeuszu". Na kartach ksiąg przechodzi znaczącą przemianę. Początkowo jawi się jako melancholijny romantyk, skupiony na sztuce i własnych uczuciach. Jego działania są często impulsywne i kierowane emocjami, co prowadzi do konfliktów z innymi postaciami. W miarę rozwoju wydarzeń, Hrabia zaczyna dostrzegać szerszy kontekst swojego położenia. Rozczarowanie miłosne i udział w zajeździe na Soplicowo stają się punktami zwrotnymi w jego rozwoju. Zaczyna kwestionować swoje dotychczasowe priorytety i wartości co symbolizować ma - według badaczy - przemiany zachodzące w polskim społeczeństwie na przełomie XVIII i XIX wieku. Postać Hrabiego można również interpretować jako symbol polskiej szlachty, stojącej w obliczu konieczności redefinicji swojej roli społecznej. Jego ostateczne zaangażowanie w walkę przeciwko zaborcom pokazuje, że nawet najbardziej oddalone od rzeczywistości jednostki mogą odnaleźć w sobie ducha patriotyzmu i poświęcenia dla ojczyzny.
Kim jest dziwak w kontekście ekscentryzmu / czym jest „normalność”
Norma – rodzaj konstruktów wyznaczających na różne sposoby wzorce zwyczajnych zachowań i cech ludzi – na przykład jako przeciętne, zgodne z przewidywaniami, czy społecznie lub moralnie pożądane. Jest – niejednoznacznie – powiązana z wielorakimi koncepcjami zdrowia, w szczególności zdrowia psychicznego; może być zakorzeniona w różnorodnych założeniach filozoficznych i etycznych o naturze człowieka i świata
„Normalność to droga asfaltowa: wygodnie po niej chodzić, ale nie rosną na niej kwiaty”. mawiał Vincent van Gogh
Julisz Słowacki - dandys w literaturze romantyzmu
Dandyzm - przesadna, wyszukana elegancja w stroju i sposobie bycia, łącząca się z nonszalancją i ekstrawagancją. W środowiskach artystycznych XIX w. był sposobem wyrażania buntu przeciw mieszczańskiej codzienności. U późnych romantyków łączył się z postawą sceptyczną i ironiczną. Przejawił się w twórczości A. de Musseta, H. Heinego, O. Wilde'a, Ch. Beaudelaire'a. Życie dandysa prowadził lord Byron, J. Słowacki (znany z przesadnej dbałości o strój, eleganckich manier). Portret młodopolskiego dandysa można odnaleźć w powieści J. K. Huysmansa Na wspak.
Juliusz Słowacki w liście do matki z 7 marca 1832.
„Otóż teraz z rana jestem literatem – poprawiam korekty, piszę, przepisuję, a wieczorem od godziny pół do dziesiątej staję się un Dandy, angielski petit-maître – i przyznam się Wam, że to lubię”
W Małej historii dandyzmu Radosław Okulicz-Kozaryn pisze:
Prawdziwy dandys to nie modniś, ale buntownik i kontestator, który neguje zastany porządek, buntuje się przeciwko prawom moralnym i boskim, stwarza świat od nowa, tyle że na opak, odwracając wartości, przekształcając modę w duchowość. Dandys to człowiek ogarnięty potrzebą nieograniczonej wolności, zdolny respektować jedynie te prawa i zasady, które sam utworzy, pragnący „nieustannie zadziwiać, samemu nigdy nie będąc zdziwionym” – jak to poetycko określa Baudelaire, szokować i wzbudzać emocje, ale nigdy nie dać się wzruszyć, stać się żywym dziełem sztuki.
Dwudziestolecie międzywojenne ( „sztuka dla sztuki”)
Sztukę dwudziestolecia międzywojennego najlepiej charakteryzują pojęcia nowatorstwa i awangardy. W każdej jej dziedzinie – malarstwie, rzeźbie, architekturze czy muzyce, mamy do czynienia z rewolucyjnym odejściem od tradycji i próbą stworzenia zupełnie nowej estetyki. O ile do końca XIX wieku sztuka opierała się na pojęciu mimesis, a więc realistycznym i szczegółowym przedstawianiu rzeczywistości, o tyle niemal od początku XX wieku zasada ta ulega stopniowej dezaktualizacji, a pierwsze zwiastuny tego procesu stanowią symbolizm i impresjonizm. Ponadto XX wiek, a zwłaszcza dwudziestolecie zrywa ze sztuką elitarną, przeznaczoną dla niewielu i otwiera się na odbiorcę masowego.
Kubizm, abstrakcjonizm, dadaizm, surrealizm, socrealizm, puryzm, organicyzm, ekspresjonizm , jazz i blues
Artyści dwudziestolecia międzywojennego wyznawali kult nowatorstwa i czystej formy plastycznej. Cechowała ich niezwykła odwaga, młodzieńczy zapał do zmian i eksperymentów oraz odkrywczość, która była wówczas najważniejszym kryterium oceny dzieła.
Postać Franciszka Fiszera - erudyty, filozofa (w potocznym rozumieniu), przyjaciela poetów i smakosza, znanego z agegdot i powiedzonej, bywaleca warszawskich kawiarni i kabaretów - legendy za życia.
Jak opisuje go Maria Sawicka autorka cyklu audycji "Wizerunki warszawskich iryginałów" – Mieszkał zawsze kątem u przyjaciół z wszelkimi przywilejami i bez obowiązków. Życie spędzał w restauracjach i kawiarniach, na wielkich przyjęciach i proszonych obiadach. Próżniacze życie brodatego olbrzyma wypełnione było gorączkową pracą myśli. Wytyczał sobie cel właściwie nieosiągalny: rozwiązanie zagadek istnienia i znalezienie najdoskonalszych form rozumienia świata. Franciszek Fiszer był zaprzyjaźniony z większością ówczesnych najsłynniejszych polskich pisarzy, poetów, artystów i polityków. Wśród jego najbliższych przyjaciół byli Bolesław Leśmian, Stefan Żeromski, Władysław Reymont, Antoni Słonimski i Julian Tuwim, Jan Lechoń, Zenon Przesmycki, Artur Rubinstein oraz Antoni Lange.
Chociaż Fiszer sam nie wydał żadnej książki, jego osoba pojawia się w niemal każdym ze wspomnień polskich artystów okresu międzywojennego. Uważa się, że był on pierwowzorem postaci Pana Kleksa z powieści dla dzieci Jana Brzechwy.
Leopold Tyrmand
jedna z najbardziej barwnych i wielowymiarowych postaci PRL-u, z opinią playboya, bikiniarza i bon vivanta, papież polskiego jazzu.
Eryk Lipiński opowiadał, że jeżeli przy kawiarnianym stoliku siedziało siedmiu mężczyzn i sześciu z nich wyglądało dokładnie tak samo, tzn. ubranych było w niemal bezbarwne, najpewniej szare ubrania z identycznego materiału, a tylko jeden prezentował się jak człowiek z zupełnie innej galaktyki, to na pewno musiał to być Leopold Tyrmand.
Stefan Kisielewski dodawał: I te kolorowe skarpetki, te rzucające się w oczy koszule, krój garniturów, wszystko to było po to, żeby drażnić”Stefan Kisielewski: „I te kolorowe skarpetki, te rzucające się w oczy koszule, krój garniturów, wszystko to było po to, żeby drażnić
Utożsamiano go z bikiniarzami – pierwszą powojenną subkulturą, zafascynowaną jazzem i Ameryką. O jazzie zwykł mawiać: „to skok barbarzyńcy, który poczuł Boga”
Katolicyzm Tyrmanda był widowiskiem, polityczną demonstracją. Chrzest i krzyżyk na szyi miały być kolejnym wyrazem kontestacji, następną manifestacją inności. Chociaż Jan Józef Szczepański był sceptyczny wobec takiego stawiania sprawy, nie uważał, że katolicyzm Leopolda był powierzchowny: „W tych czasach, kiedy rzeczywistość wokoło podważyła tak wiele wartości, on chciał opowiedzieć się za czymś niekoniunkturalnym i trwałym. Odnajdował to w katolicyzmie”.
Zły – przetłumaczona na osiemnaście języków powieść kryminalna Tyrmanda – ukazał się w grudniu 1955 roku, od razu wynosząc autora na podium. Powieściowy obraz Warszawy nie był jednostronnym, propagandowym obrazkiem stolicy – budującego się „dzieła narodu”, o jakim zwykło się wówczas mówić. Miasto w powieści Tyrmanda jest żywe, prawdziwe, ma swoje trzewia i półświatek, w sercu którego szaleje, walcząc o sprawiedliwość, tajemniczy mściciel. Książka szybko stała się bestsellerem (w księgarniach mocno kontrolowano jej sprzedaż, wydzielając po jednej sztuce „na twarz”), jakiego powojenna literatura jeszcze nie widziała.
Jerzy Szaniawski Profesor Tutka
W kawiarni, w parku, na herbatce w prywatnym mieszkaniu - a tak naprawdę w bliżej nieokreślonym miejscu i czasie - spotykają się Sędzia, Radca, Rejent, Mecenas, Doktor i Profesor Tutka. Ich żywiołem jest rozmowa. Tutka, opowiadając pozornie błahe przypadki, posługuje się konwencją opowiastki filozoficznej, aby sprowokować słuchaczy do refleksji, a często do rewizji utartych pojęć. Lapidarność i aforystyczność stylu, subtelność aluzji, drwiny i niedopowiedzeń, kryjące autentyczne emocje - to cechy tych mistrzowskich opowiadań.
Profesor Tutka, uosobienie kunsztu narracyjnego, operującego różnymi środkami, od gawędy do paradoksu, stanowi znakomitą kreację literacką Jerzego Szaniawskiego, a jego cykl miniatur należy do świetnych osiągnięć prozy polskiej XX wieku.
- postscriptum: wypowiedź audio Leopolda Tyrmanda o Stefanie Kisielewskim ;
- podsumowanie odcinka przez eksperta.
OD REDAKCJI
Włodzimierz Kowalewski - Excentrycy
Jesień 1957 roku. Ciechocinek. Opustoszały polski kurort, sypiące się pensjonaty, bieda i szarzyzna. Do Wandy – przed wojną lwowskiej dentystki i śpiewaczki jazzowej – która po powrocie z zesłania osiadła w Ciechocinku, przyjeżdża z Anglii starszy brat, Fabian, emigrant wojenny, puzonista jazzowy i znakomity tancerz. Przed wojną grał na transatlantykach. Zakłada swingowy big band i zaskakująco szybko znajdują się ludzie, którzy chcą grać razem z nim – młodzi bikiniarze z przygrywającego na potańcówkach zespołu, gardzący muzyką stroiciel fortepianów, który w każdym pisarzu widzi pederastę, dystyngowany doktor Vogt – klarnecista-amator, milicjant, który przed wojną był trębaczem…
Do złożonego z miejscowych dziwaków big bandu dołączają Wanda i tajemnicza femme fatale Modesta. Fabian i Modesta zostają kochankami. „Król i królowa swingu”, dwa barwne ptaki, żyją razem, zmagając się z trudną rzeczywistością tamtych lat. Pewnego dnia Modesta nagle znika, a historia miłosna zmienia się w opowieść z wątkiem szpiegowskim.
Poruszająca powieść, w której liryzm splata się z ironią, a melancholia z groteską. O złamanych przez wojnę ludziach, o muzyce, granej na przekór ponurej rzeczywistości – i o złudzeniach.
NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH
Leopold Tyrmand
Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”
Julisz Słowacki
Franciszek Fiszer
Jerzy Szaniawski ”Profesor Tutka”
ALFABET - ODCINKI
Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota
STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ
WIĘCEJ O PROJEKCIE
ALFABET, czyli...
Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.
W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?
WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW
Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.
Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.
CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:
- Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
- Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury. - Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
- Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
- Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
- Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei
ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:
- Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
- Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
- Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
- Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
- Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu
ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN